Ben je benieuwd hoe het is om een Turkse literaire tekst in het Nederlands te vertalen? Op 23 september 2023 geef ik een workshop voor beginnend literair vertalers. Voorafgaand aan de workshop maken de deelnemers een vertaling van enkele fragmenten uit een kort verhaal van een moderne Turkse auteur.
Voor ‘Counterpoint / Contrepoint’, een tweetalig tijdschrift over literair vertalen, interviewde ik mijn collega Djûke Poppinga, de Nederlandse vertaalster van een groot aantal Arabische romans, zoals ‘De Midaksteeg’ van Nagieb Mahfoez, ‘Allah 99’ van Hassan Blasim en ‘De automobielclub van Caïro’ van Alaa al Aswani.
Toen ik begon met Turks werd ik gegrepen door het vreemde, door het ongewone. Maar het leren van een taal vraagt tijd. Ondertussen reisde ik door Turkije, woonde en werkte er, leerde mensen kennen, leefde er. Hoe langer ik me bezighield met die taal, hoe meer het ongewone gewoon werd. Tegelijkertijd bleek dat voor mij zo vertrouwde Nederlands soms allerlei ongewone aspecten te hebben. Het is zoals die ene keer dat er in een Istanbuls museum een expositie werd gehouden van Nederlandse schilders uit de zeventiende eeuw.
Hoe kan het dat de Turkse taalhervormingen van honderd jaar geleden literair vertalers van nu nog altijd voor dilemma’s stellen? Hoe vertaal je een geneuried deuntje in een komedie van de Griekse dichter Aristophanes in modern Deens? Waardoor is de economische positie van literair vertalers in Europa de laatste jaren zo dramatisch verslechterd? En wat zijn de grote uitdagingen voor het vertalershuis in Amsterdam?
Als er één ding is waaraan een vertaler niets hoeft te doen, zijn het wel eigennamen, zou je denken. Die kan hij simpelweg overtypen uit het origineel, of dat nu in het Engels, Duits of Swahili geschreven is. Emma Bovary heet Emma Bovary, of ze nu Frans spreekt of Nederlands, en Frits van Egters is ook in ‘The Evenings’ gewoon Frits van Egters. Maar wat nu als in de brontaal haast iedere naam een zichtbare betekenis heeft, zoals in het Turks? Turken heten rustig ‘Deugd’, ‘Vrij’ of ‘Revolutie’.
Teksten waarin het vreemde onderwerp is van gesprek zijn er legio. Reisverhalen bijvoorbeeld: auteur bezoekt een ander land, of buitenlander bezoekt het land van de auteur, en laat in woord en gedrag blijken wat hij van zijn omgeving vindt. Maar wat als een fictietekst geen ontmoeting tussen culturen beschrijft, niet gaat over contact met het vreemde, maar als de buitenlandse tekst zelf door het publiek van het ontvangende land (de vertaler, de uitgever, de lezer) als het vreemde wordt beschouwd? Als met andere woorden, de ontmoeting van culturen niet tussen personages in de tekst plaatsvindt, maar daarbuiten, tussen de vertaalde tekst en zijn lezer, als de tekst niet het medium voor het vreemde is, maar het vreemde in hoogsteigen persoon.
Journalist Roger Abrahams houdt van taal (en van geschiedenis). Op zijn website schrijft hij regelmatig over allerlei ‘niet-Nederlandse’ talen. Aramees bijvoorbeeld. Sinds dit jaar heeft hij ook een speciale rubriek ‘De vertalers’, een serie interviews waarin een vertaler iets vertelt over zijn of haar recente romanvertaling. Uitgangspunt voor het gesprek is een fragment uit de roman, in het Nederlands en in de brontaal, hoe onbekend die taal voor Nederlandstaligen ook mag zijn.
In april en mei trekt de Vertalersgeluktournee door Nederland. Welke keuzes maakt een vertaler? Voor welke dilemma’s komt zij (of hij) te staan? En wat maakt het vertalersvak zo mooi? In een aantal boekhandels verspreid door Nederland spreken vertalers over hun vak en...
Turks, dat is lange tijd geen taal geweest die veel Nederlanders associeerden met wereldliteratuur, of zelfs maar met boeken. Terwijl talen als het Russisch, Frans of Spaans onmiddellijk literair werk in gedachten riepen, was het voor veel Nederlandse lezers allesbehalve een open deur dat ook in het Turks poezie en romans geschreven konden worden, sterker nog, dat dat al lang gebeurde. Turks drukwerk werd eerder in verband gebracht met de kranten die de clientèle van theehuizen doorbladerde, een half oog gericht op het televisiescherm, dagbladen waarin de schreeuwerige kleurenfoto’s het ruimschoots wonnen van de tekst.
In april en mei trekt de Vertalersgeluktournee weer door Nederland. Welke keuzes maakt een vertaler? Voor welke dilemma's komt zij (of hij) te staan? Wat maakt het vertalersvak zo mooi? In een aantal boekhandels verspreid door Nederland spreken vertalers over hun vak...